3. zelf maken: maceraat, het begin voor de crème en zalf

Zelf crème en zalf maken. de achtergrond

Waarom smeren?

Een normaal gezonde huid bestaat voor ongeveer 10% uit water. De hoornlaag (de bovenste laag van je huid) bevat van nature water-vasthoudende stoffen (die water van onderliggende huidlagen kunnen vasthouden), natuurlijke olie ofwel sebum (die verdamping tegengaat), en dode huidcellen (die als een dun filmpje bovenop je huid ligt en zo ook verdamping afremt.)

Door invloeden van binnenuit of buitenaf kan je huid echter droger worden. Bijvoorbeeld door een lage luchtvochtigheid (winterweer buiten of verwarming binnen), wind, te lang heet douchen, gebruik van agressieve zeep, ouder worden, slechtere gezondheid, een huidziekte etc. 

Als daarvan af en toe of eventjes sprake is, kan je huid dit meestal wel opvangen. Maar bij langdurige uitdroging ga je merken dat je huid in meer of mindere mate gaat trekken, jeuken, schraal worden, schilferen, barsten, kloven, rimpelen etc. 

Tegen een droge huid kun je dus wel wat doen, zoals bijvoorbeeld de relatieve luchtvochtigheid in huis verhogen (rond de 50-60% is ideaal), niet te vaak, lang en heet te douchen en door geen agressieve zeep te gebruiken. Maar ook door verdere uitdroging van de huid te voorkomen en water in de huid toe te voegen door het smeren van crème en/of zalf.

Het verschil tussen crème en zalf.

Crème en zalf is niet hetzelfde, de basis en daarmee ook de uitwerking verschilt.

Even afgezien van allerlei toegevoegde stoffen die een smeersel kan bevatten (goed of slecht) maar uitgaande van een simpele basis dan is het verschil als volgt:

Crème (en ook lotion) heeft een basis van olie én water. Door de aanwezigheid van water is het vaak lichter en zachter en heeft het de eigenschap om in de bovenste laag van de huid te dringen om daar de huid te voeden (door het te verrijken, verzachten of te genezen.)

Door de aanwezigheid van water is echter de houdbaarheidsdatum ook een stuk minder. Maak je crème zelf en je voegt geen conservering toe dan is de crème slechts een kleine week vers en houdbaar buiten de koelkast of 2-3 weken ín de koelkast.

Daarom bevat een crème altijd een emulgator. Dat is een stof die water en olie aan elkaar kan binden zodat die niet na verloop van tijd gaat scheiden en het moeilijker smeerbaar en minder homogeen wordt. Om de houdbaarheid te verhogen heb je een anti-oxidant nodig.

Zalf (en ook balsem) heeft een basis van olie (en géén water). Een zalf is dus vaak wat vetter en trekt niet ín de huid maar legt een beschermende laag óp de huid. Hierdoor wordt verder vochtverlies tegengegaan en kan de huid eronder herstellen. Maak je zalf thuis dan is het langer houdbaar dan crème omdat het alleen een oliebasis heeft. Denk aan ongeveer 2-3 maanden. Zelfs 6 maanden. 

Voor crèmes, lotions, zalven en balsems kun je de ingrediënten die vochtverlies tegengaan dus grofweg onderverdelen in 2 groepen.

Afdekkers: Stoffen die de huid in meer of mindere mate afdekken zodat het water wat normaal uit de huid zou verdampen wordt tegengehouden en de hoornlaag kan verweken, verzachten. (Occlusie) Natuurlijke bijvoorbeelden zijn o.a. kokosolie, cacaoboter, shea (-of karité)boter, mangoboter, bijenwas.

Vochtinbrengers: Stoffen die in je hoornlaag kunnen trekken om daar meer water vast te kunnen houden. Meest bekende natuurlijke voorbeeld is glycerine. Ook olijfolie als basisolie verhoogt het vochtgehalte.

Daarnaast zijn er nog ingrediënten die je huid helpen te verzachten. Veel oliën (zoals sesamolie, amandelolie, castorolie, jojobaolie, olijfolie, avocado olie etc.) en boters zoals in de eerste groep beschreven werken verzachtend voor de huid. 

Waarom zelf maken?

Zoals ik in het begin al schreef... Zelf maken heeft het grote voordeel dat je precies weet wat er wel en niet in een crème of zalf zit. Het geeft je dus meer controle op wat je op je eigen huid smeert en je kunt het aanpassen aan je eigen behoefte. 

Maar een nóg groter voordeel vind ik, is dat je je smeersels steeds supervers kan maken. Want zelfs al zou je de meest neutrale/ biologische/ plantaardige/ milieuvriendelijke/ niet getest op dieren/ of op welke wijze dan nog meer verantwoorde crème of zalf kopen... er zullen altijd op z'n minst conserveringsmiddelen inzitten om de houdbaarheid te verhogen. Maar al snel ook emulgatoren, verdikkingsmiddelen, parfum en wat al niet meer om het beter smeerbaar, snel intrekbaar, lang houdbaar, lekker ruikend enz. te maken. Die ingrediënten zijn vaker synthetisch dan niet.  

Maar als je het zelf maakt met het idee dat je steeds een beetje bij kunt maken, dan kun je de conserveermiddelen en emulgators al gauw omzeilen. Wat overblijft is een puurder product. Het gaat niet lang mee, maar als je steeds kleine beetjes maakt dan is het al op voor het kan bederven en ga je aan de slag met de volgende verse partij.

Welke ingrediënten?

Basisoliën of draagoliën (in enkele vorm of gemixt) zijn grofweg de drager voor een zalf, crème, balsem etc. Ze kunnen worden verrijkt door het toevoegen van etherische olie of door het laten intrekken (macereren) van geneeskrachtige of geurende kruiden en bloemen. (zie ook kopje beneden over hoe te macereren.)

Daarnaast heeft elke (draag)olie ook nog eigen eigenschappen die de uitwerking kan beïnvloeden, dus het loont de moeite om je daarin een beetje te verdiepen voordat je ze gaat toepassen in een recept. Afhankelijk van welke oliën of vetstoffen je kiest als basis kun je een zalf of crème aanpassen aan de behoefte van je huid.

Belangrijk! Test een olie wel altijd door een kleine hoeveelheid aan de binnenkant van je pols te smeren. Plak er een pleister op en wacht minimaal een half uur tot een paar uur om te zien of er irritatie of roodheid optreedt. Allergie voor amandelolie of tarwekiemolie is niet uitzonderlijk, maar er kunnen ook individuele allergieën zijn voor verder vrij onschuldige stoffen.

Klik hier voor een overzichtvan een aantal veelvoorkomende oliën.

Maceraat maken

Een kruiden maceraat of kruidenolie maken is heel simpel en leuk om te doen.  Het beste kan je kruiden olie maken volgens de koude methode. Hierbij blijft de olie het meest puur.

Kruidenoliën kunnen puur gebruikt worden, maar worden meestal gebruikt in aromatherapie recepten zoals bodylotion bars, massageolie, kruidenzalven en overige huidverzorgingsproducten.

Gebruik voor de bereiding van kruidenolie het liefst gedroogde kruiden.  Verse kruiden bevatten namelijk veel water waardoor je olie sneller bederft.

je kunt hier duidelijk zien hoe oranje de zonnebloemolie is geworden nadat de gedroogd bloemblaadjes 3 weken hebben gestaan.

De olie kan dan gefilterd worden via ongebleekte koffiefilters.

Ga je zelf kruidenolie maken dan kan je ook helemaal zelf bepalen welke basisolie en kruiden je gebruikt.

Welke basisolie is geschikt?

De olie die je gebruikt is afhankelijk van de werking die je wilt bereiken.
Gebruik voor huidverzorgingsproducten altijd oliën van koude persing want dit betekent dat alle voedingsstoffen, vitaminen en mineralen nog aanwezig zijn in de olie en het liefst biologisch.

Hier volgen enkele voorbeelden van de meest gangbare oliën:

Amandelolie: neutrale olie geschikt voor alle huidtypen

Jojobaolie: neutrale olie zeer geschikt door zijn lange houdbaarheid

Olijfolie: vette olie die langzaam intrekt en verzachtend werkt (olijfolie  heeft wel een sterke geur die kan overheersen)

Sesamolie: traditioneel in Ayurvedische Geneeskunde

Tarwekiemolie: dik vloeibare olie, bevat zeer veel Vitamine E

Druivepitolie: trekt snel in en neutraal van geur

ze voor het overzicht van diverse olieën hier

Hoe werkt het?

Gebruik een leeg glazen potje, bijvoorbeeld een leeg (goed gereinigd) jampotje of iets dergelijks, en vul deze voor ¾ met de kruiden of gedroogde bloemen naar keuze.

Vul nu zoveel koudgeperste, liefst biologische, plantaardige olie toe, dat de kruiden net onder staan. Doe de deksel op de pot en zet de pot op een lichte, warme plek. Schud dagelijks de pot even zodat alle kruiden goed in de olie blijven. Het is de bedoeling dat de kruiden hun werkzame bestanddelen aan de olie afstaan. Na 3 weken is dan de olie klaar.

Neem dan een schone pot (liefst van donker glas) en zeef de kruidenolie door een zeef (eventueel met koffiefilter) zodat alleen de zuivere olie met kruiden- of bloemengeur overblijft.

Duurt drie weken je te lang dan kan je eventueel de olie ook verwarmen waardoor het hele proces versnelt wordt.

Zet de pot, zónder deksel, 3 á 4 uur in een matig verwarmde oven (ongeveer 100 ° C )
of:

Verwarm de pot 3 á 4 uur au-bain-marie, op een zeer laag vuur. Pas wel op dat de olie níet gaat koken!

Na de verwarming ook de olie filteren in een schone pot zodat je een zuivere kruidenolie overhoudt.

Welke kruiden zijn geschikt.

Kruidenolie maken kan je in principe met alle gedroogde kruiden en bloemen, maar ook vanillestokjes, en bijv. citrusschillen kunnen gebruikt worden voor maceraten. Met wortels kan zelfs een wortelolie gemaakt worden die zeer geschikt is voor de huid.

Hier enkele voorbeelden van veel gebruikte kruiden:

Arnica: Werkt ontstekingsremmend en bevordert de doorbloeding.

Eucalyptus: werkt anti-septisch en bacteriedodend en vooral gebruikt in zalven en balsems die slijmoplossend werken en verstopte luchtwegen weer vrij maken. 

Goudsbloem: geeft de bekende Calendula-olie.
Is verzachtend voor de droge en gevoelige huid en zeer geschikt voor de geïrriteerde en/of beschadigde huid. Ook te gebruiken bij zonnebrand en sportmassage. 

Kamille: Een zeer verzachtende olie, ook voor baby`s te gebruiken als massage-olie. 
Werkt zeer goed als basis in produkten voor een zeer gevoelige en/of rode en/of geïrriteerde huid. De olie heeft een verzachtende en huidkalmerende werking die genezing van de huid bevordert en ontstekingen remt.

Sint Janskruid:  Helpt bij een droge, jeukende huid en zorgt voor een snellere genezing van wonden. Een maceraat met Sint Janskruid bloemen heeft een prachtige rode kleur.

Maar ook gedroogde rozen, lavendel en zelfs gedroogde madeliefjes en viooltjes kunnen gebruikt worden voor maceraten. Leuk is om zelf te experimenteren met verschillende kruiden en bloemen en daarmee je eigen unieke kruidenolie maken. werkwijze creme of zalf maken en basisrecepten. lees verder

Met verse madeliefjes en jojoba olie maak je een heerlijk maceraat wat zeer geschikt is voor huidverzorgingsproducten.  Doe een handvol madeliefjes in een glazen potje (bijv. een leeg jampotje) en giet hier jojobaolie over totdat de madeliefjes geheel bedekt zijn. Zet het potje in een pan of kom met heet water en laat dit minstens 1 uur trekken (nog beter is het om de olie 1 nacht te laten staan op een warme plaats).

Het potjes niet afsluiten zodat het vocht weg kan, eventueel afdekken met een stukje gaas of doek.

Hierna de olie door een zeef in een schoon potje gieten en je madeliefjes maceraat is klaar voor gebruik.